HAN HAMPE HANS PÅ BRUK 3 PÅ NORE FESTE

Hampe-Hans, eller Hans Bastesen Gaustad (Gauste) var
født i 1812, og kom ikke til Festa før ca. 1845. Kona var Kari Olsdtr. Soltveit, 1823—1905.
— Anders Olsen Soltveit, bror til Kari, var kommet til Festa før. Han var først gift med en en
ke på bruket, og så i 1837 med Brita Johannesdtr. frå Haukås. — Bror til Brita, Mikkjel
Johannesen Haukås, 1820—1900, var gift med Anna Olsdtr. Soltveit d. 1904. Han (Mikkel)
kjøpte bruk på N. Festa omkring 1850. Han kjøpte av Tolleiv (Olsen) som hadde bodd der i
bare 3 år.
Utmarken på det bruket Hampe-Hans hadde fått tildelt ble ikke dyrket før etter 1912.
Det året kjøpte Kristoffer Berntsen (fra Rådmannsholmen) østre parten av bruket og begynte
å dyrke. Jeg gikk på skolen den gango og husker vi skoleungene var sør der for å se. Det stod
3-4 mann og brøt på de seige torvene.
Hans Bastesen kjøpte hamp fra kjøpmenn i Bergen, og solgte videre til spinnings og bindings.
Han tjente penge på dette og ble den «den mest holdne mann i bygda». Hampe-Hans var vidt
kjendt, og Hampe-navnet fulgte slekten i flere generasjoner. Nå er det ingen igjen av slekten
på Festa eller her i gardane.
Alle folk her i bygdene dreiv med notebinding (og hampe-spinning), og hadde ei kjærkomi attåtinnkoma av det.
Eilert Sundt skriv i «Husfliden i Norge» at her på Strilelandet er husfliden (hampspinning og notebinding) dreven i yderste ud-strekning og er udviklet til høieste grad af fuldkom-menhed. Det er egte husflid, for arbeidet foregaar i familiens skjød og indenfor stuens fire vegge. Det er lett at ta til i alle fristunder og setter alle i arbeid, unge og gamle, mænd og kvinder».
Arbeidet ser enkelt ut, sier Sundt, «men kræver mere end bare taalmodighed og øvelse til at arbeide fort». — «Især under spindingen skal det øvelse og omtanke til for at faa en vaag hamp til at gi et visst og nøie bestemt antal alen med færdig-bundet garn eller not, med et visst antal masker på hver alen, hverken mer eller mindre, ellers slaar kjøbmanden av på betalingen».
(Jau, det var nok litt av ein kunst dette. Men det var det same konene rekna ut, når dei spann varp, rende og la opp vøv. Dei la vøven so eller so mange alner etter morki, med so eller so mange basmer i alni. Eg veit ikkje kva dette tyder, men dei
fekk det til å klaffa. Om ordet «basma» (eller Basm; seier Ivar Aasen i Norsk Ordbok: «en fed eller afdeling i en væv, bestaa-ende af tyve traade eller (i vadmelsvæv) af tyve par, som saa-ledes svarer til tyve rum i vævkammen (eller vævskeden)». Og om verbet «basma» seier han at det tyder å «afdele en væv i basmer, — ogsaa betegne basmerne i en vævkam ved at sætte mærke for hver tyvende tand. Kammens finhed betegnes da ved at nævne, hvor mange basmer den holder paa en alen. Den kan saaledes være: fjortanbasmad, sekstanbasmad, tjugebas-mad, og fl.»
Betaling! retta seg etter om noti eller garnet var grovmaska eller finmaska, og var frå 3 til 4 dalar for vågi (18 kg.), seier Sundt.
I ein «indberetning» frå amtmannen for åri 1850 til 1860 heiter det: «man regner med at dette arbeidet indbringer 1000 spd. i Hamre prestegjeld. I Manger antagelig endnu større be-løb».

Men Sundt synest dei dreiv denne husfliden alt for vidt. Dess flittigare dei var, dess meir sat dei inne i «de lave stuer med lysekole og kogeovn, torvlugt og kvalme, og dette herder ikke for strabasene til sjøs. Ganske anderledes kjekt og freidig vilde det være om disse striler f.eks. bemandet Bergens stolte fragtfarerskib, eller om de la sig til bankskøiter, og bredde sig over hele Norges fiskerhav, som Strilelandet synes skabt til at herske over». — «Efter hvad jeg hørte om større og større foretagsomhed i fisket her på Strilelandet, særlig om de mange baatlagene som i de senere aar drar helt til Kinn-feltet, kan jeg godt tænke mig at den tiden skal komme. Men jeg kunde ogsaa tænke mig at et sligt lykkeligt opsving kunde bli fremskyndet, hvis f.eks. kommunestyrene tog haand i hanke med». — (Sundt var føre si tid).
Men strilane hadde alt då teke til å reisa til Nordland både på fiske- og fraktfart. Og det var vel ikkje minst strilar som «bemandet» dei stolte «Bergenske skuter». Dei var i byen på «bordarbeid», og dei aller fleste gardane hadde småsild-nøter. Kvifor då dette lætet over «det fattige Strilelandet?» — For meg ser det ut som dei hadde like breidt næringsgrunnlag som andre bygder, og at dei visste å nytta det ut!

«Fortjenesten er skrøbelig», seier Sundt. «Men en voksen kar eller jente kan ved anstrengelse og flid binde for 12 skilling dagen». (Men ei ort dagen var vel mest ei dagløn den tid). «En strandsidder med kone og barn spann og batt 5 våger for aaret». (15-20 dalar). «Til sammenligning med andre bygder maa Strilelandet prise sin «leiehamp», seier Sundt.
Dette Sundt fortel, samsvarar heilt med det far og andre fortalde. Heile huslydane batt not om vintrane når dei hadde ei stund. Dei minste borni la i notenålene. Notebinding var ei god attåtinnkoma, serleg for plassmannsfolk. Det var ofte store ungeflokkar i plassmannsstovene, so der hadde dei god arbeidshjelp.
Han Hampe-Hans var ein av dei som heldt husfliden i gang her i bygdene.
Ole Gullaksen Feste fortel: «Han Hampe-Hans kom i frå Gauste på Holsnå. Han var gift med søstre hans bestefar (Anders Olson frå Soltveit) og budde hjå dei. Han Hans tok hamp tå bydn, og sende ut øve bygdane te spidnings og bindings. Han tente penga på dette, og vart den stendigaste mann i bygde. Han Hampe-Hans drakk — og det gjore han bestefar og. På ein bytur hadde dei vøre oppe i Alverstraumen, og dar hadde han Hampe-Hans lurt han bestefar te å selja halva jore. Detta vidle han bestefar ikkje sta med, når han vart fastande att. Dei var «te kommisjons» — sø i Salhus — her var no andre inndelingar då. Men jau, han Hans skudle få ha halva jore, men ikkje noke tå huse. Hus laut han byggja sjøl. Då sette han opp dei huse so står enda, og den tid so va da dei støste og grommaste hus i bygdi».
Ole Mikkelsen Festa (f. 1856?) fortalde: «Da va han far (Mikkel Johannesen Feste, frå Haukås) og so han Gamle Petter, bestefar til Petter Klausen Feste (d. 1943) som bygde åt han Hampe-Hans. Dei var komne so langt, at dei hadde skøre ut for glase. Då kom han Hans tå bydn, dar han hadde vøre i fleire daga i førretninga. Han var gødt i sveisen, og so gjekk han utåføre og skrytte tå ka mann han va, imot dei. Her hadde han vøre i bydn og hatt goddagar, og dei laut ga heima og arbeia åt han. Då drog han Gamle-Petter sidne te seg. Og so ba han han Hans koma idn, da va noke han skudle sjå på. Jau,

Hans’n kom. Han Petter fekk han bort åt glase. Og darme’
tok han «Hampen» i nakkjen og reve, og sette han te høvdes ut igjønå glase. Og so gjekk han tå arbeie. — Ho mor sto i støveglase, då han Petter for drivande forbi i eit fæla svitte, og då va han so sent, at håre sto beint opp på han. Men ka han va sent føre, fekk 'kje ho mor veta før far kom heim».
(Det har no kanskje blese eit gøl sunnavind som har røyst på håret, attåt sinnet).
Gamlevegen gjekk langs etter veggen på gamlehuset til Ola Mikkelsen. So når ho Anna, mor hans, stod i glaset, var det ikkje vanskeleg å sjå kor håret hans Petter stod.

Det var fortalt mange stubbar om han Hampe-Hans, og sonen, han Hamp-Ola. Det var vanlegt at karane her frå bygdi gjekk i Bruknappen og sat der og kosa seg, gjerne eit jamdøger eller meir. Der trefte dei folk som kom nordanfrå eller sunnan-frå, og fekk fretta mykje nytt. I Bruknappen hadde ogso ungdomen «våkeneter» med spel og dans.
Ein gong hadde Hampe-Hansen fått vel mykje innanbords. Då vilde han alltid krangla. Men denne gongen samla dei seg på han, la han ned i ein stor grisekasse, og spikra loket på. Han roa seg då han vel var komen i kassen, og var åt og som-na. Då tok dei og rulla kassen opp og ned etter bryggja. For kvar gong dei velta kassen rundt, sa Hampe-Hans: «Fred være med eder, brødre». (Fortalt av han Anders i Luresteinen, f. kring 1855). Han vaks opp i Førhaugane, og var ofte i Bruknappen, både som gutunge og som vaksen. Han hadde ymse å fortelja.

Det var mykje drivande karar, desse Hampane, både Hans og sonen Ola. Men Ola og faren var mykje overtruiske, er det fortalt, og dei var ogso myrkredde. Julafta hengde Ola (og Hans?) blydolkar i rovene på kyrne. Det var ei vanleg tru at stål skulde fri for trollskap, men at bly gjorde same nytten, det har eg ikkje høyrt eller lese om.
Undrast på om det ikkje var fortalt at han brende krut julafta. Men dette er so bort i skodda, at eg torer ikkje seia det. Dette å skyta joli inn med krut, var ein skikk som vart brukt i surne bygder, ogso i Fana. Har det vore brukt her?
Han Hamp-Ola kom frå byen. Det må ha vore etter 1892, for det året flutte dei Festå-nausti sine frå den tronge Festå-vå-gen,
der isen ofte la seg, og til Tongane, der det alltid var isfritt. Men det var før dei hadde arbeidt sjøveg. Dei gjekk mark og myr
heimigjenom. — Det var bekande myrkt. Ola'en var på ein hiv, og passeleg modig. Men noko av myrkeredsla sat i han likevel. Og so song han: «Vår Gud han er så fast en borg». Best det var stod det «ein skikkelse» framfor han. Ola var van med at folk flytta seg, når han kom. Men denne karen stod. «Ja, viger ikke du for mig, så viger ikke jeg for dig»! sa Ola'en, og so rende han tollekniven i «skikkelsen». Han kjende kniven sokk igjenom, og stogga i noko hardt. Men då sprang han. Dagen etter, då han hadde sove rusen ut, gjekk han nord i marki, vilde sjå etter om han fann kniven att. Ein slirekniv med messingholkar var ei eiga den tid. Jau, kniven fann han. Han stod i ei eikerot dei hadde reist opp. — Der var store eike-stammar i torvmyrane. Det som var att av gjeita, var rote. Men alen var hard. Slike stammar la dei bort på berg eller reiste dei opp til turkings. (Fortalt av Ole Mikkelsen Feste, f. kring 1855, og fleire).

Han Hampe-Hans var vel mykje på ein kant ein gong han var i byen. To konstablar arresterte han. Men han Hans var sterk og trassig, og vilde ikkje gå med. Skulde han på politistasjonen (rådstøva), so skulde han køyra dit. Enden vart at dei fekk ein vognmann til å køyra han. Han Hans sat oppi, og ein konstabel gjekk på kvar sida. (Fortalt av Ole Mikkelsen Feste).
Kanskje var Hans den første som fekk køyre i «Svarte-Maja», eller «Taubåten», som dei kalla det i Bergen. Men han laut nok betala skyssen!